Pomoc Państwa dla powodzian - Czy realne jest otrzymanie 200 tys. zł?

W związku z faktem, iż od powodzi z września 2024 r. minęło ponad 2 miesiące, wiele mieszkańców terenów zalanych, widząc w jak niskim stopniu Ubezpieczyciele pokrywają szkody powstałe w wyniku klęski żywiołowej, może zadawać sobie pytania:

Czy poniesione przeze mnie starty zostaną choć w części zrekompensowane przez finansową pomoc ze środków budżetu państwa jaką obiecuje rząd? Czy dostanę pieniądze w kwocie obiecanych 100 – 200 tys. zł?

Owe kwoty 200 tys. zł (na odbudowę budynku mieszkalnego) czy też 100 tys. zł (na odbudowę budynku gospodarczego) są związane z tzw. zasiłkiem na odbudowę budynku mieszkalnego/budynku gospodarczego. Lecz w dokumencie określającym zasady udzielania powyższych zasiłku określono dla nich także nazwę pomocy remontowo-budowlanej.

I. PODSTAWA PRAWNA

Podstawowym aktem prawnym na podstawie, którego udzielana jest pomoc, jest ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. 2024 r. poz.1283 tj. z dnia 26 sierpnia 2024 r.). Tam też z art. 39 ust. 1 i 2 wynika kolejno, iż:

1. W celu zaspokojenia niezbędnej potrzeby bytowej może być przyznany zasiłek celowy.

2. Zasiłek celowy może być przyznany w szczególności na pokrycie części lub całości kosztów zakupu żywności, leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego, wyrobów medycznych i leczenia, ogrzewania, w tym opału, odzieży, niezbędnych przedmiotów użytku domowego, drobnych remontów i napraw w mieszkaniu, a także kosztów pogrzebu.

Na uwadze należy mieć także art. 40 ust. 2 i 3 ustawy o pomocy społecznej, w którym to określono kolejno, iż:

3. Zasiłek celowy może być przyznany także osobie albo rodzinie, które poniosły straty w wyniku klęski żywiołowej lub ekologicznej.

4. Zasiłek celowy o którym mowa w ust. 1 i 2, może być przyznany niezależnie od dochodu i może nie podlegać zwrotowi.

Z literalnego brzmienia powyższych przepisów wynika, iż pomoc jest udzielana na konkretny cel, w omawianym przypadku będą to „drobne remonty i naprawy w mieszkaniu”. Pomimo, iż w ustawie określono to jako drobne prace, nie można uznać, iż otrzymaną pomoc nie możemy przeznaczyć na gruntowny remont naszego domu, bądź mieszkania, które zostało doszczętnie zniszczone przez powód, albo w znacznym stopniu podlegały zalaniu. Ustawa daje Państwu także możliwość do przyznania omawianej pomocy bez kryterium dochodowego, a także bez konieczności zwrotu omawianych środków.

Głównym dokumentem stanowiącym o procedurze udzielania pomocy remontowo-budowlanej jest:

udzielania pomocy finansowej ze środków budżetu państwa z części 85 - Budżety wojewodów, dział 852 – Pomoc społeczna, rozdział 85278 – Usuwanie skutków klęsk żywiołowych oraz z rezerw celowych na przeciwdziałanie i usuwanie skutków klęsk żywiołowych, w formie zasiłków celowych, o których mowa w ustawie o pomocy społecznej oraz w ustawie o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi, dla rodzin lub osób samotnie gospodarujących poszkodowanych w wyniku powodzi we wrześniu 2024 roku, z dnia 18 października 2024 r. (link: https://www.gov.pl/web/mswia/usuwanie-skutkow-klesk-zywiolowych)

II. JAK WYGLĄDA PROCEDURA PRZYZNAWANIA ŚRODKÓW?

Na samym początku, aby otrzymać pomoc remontowo-budowlaną należy złożyć odpowiedni wniosek do wójta, burmistrza, prezydenta miasta albo właściwe dla danego obszaru ośrodki pomocy społecznej. Wniosek może być złożony przez osobę uprawnioną* lub z urzędu (wtedy też wymagana jest zgoda uprawnionego). Wniosek ten może zostać złożony także ustnie do protokołu poza siedzibą ośrodka pomocy społecznej, w szczególności w miejscu wystąpienia powodzi, np. gdy urzędnik pełniący swoją funkcję jest na czynnościach urzędowych poza OPS. Czas do składania wniosku jest wyznaczony do dnia 15 marca 2025 r.

*Osoba uprawniona – rodzina lub osoby samotnie gospodarujące, jeśli w dniu wystąpienia powodzi: prowadziły gospodarstwo domowe w budynku mieszkalnym lub lokalu mieszkalnym lub; posiadały i stale użytkowały budynek gospodarczy; - które zostały zniszczone lub uszkodzone w wyniku tego zdarzenia). Precyzując jednakże listę osób mogących wystąpić z wnioskiem do organu, należy wskazać kolejno:

1) właściciela budynku mieszkalnego/lokalu mieszkalnego;
2) osoby, której przysługuje spółdzielcze własnościowe prawo do zniszczonego lub uszkodzonego lokalu mieszkalnego lub domu jednorodzinnego;
3) osoby, której przysługuje spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego;
4) osoby, która jest najemcą lokalu mieszkalnego albo budynku mieszkalnego;
5) osoby, na rzecz której ustanowione zostało prawo dożywocia;
6) osoby, na rzecz której ustanowiono służebność mieszkania;
7) osoby, która jest dzierżawcą budynku gospodarczego;
8) właściciela budynku gospodarczego.

Co warto wspomnieć osoby wymienione powyżej w pkt 4-7, mogą uzyskać pomoc pod warunkiem uzyskania pisemnej zgody właściciela na przeprowadzenie remontu/odbudowy. Z kolei, gdy ww. zgoda zostanie udzielona, tak właściciel nieruchomości nie będzie mógł ubiegać się o pomoc na remont/odbudowę tejże nieruchomości.

Celem uzyskania wzoru wniosku zalecanym jest udanie się do konkretnego z miejsca zamieszkania OPS bądź też Urzędu Miasta w którym to wzór wniosku powinien zostać wydany. We wzorach tych znajdują się także pouczenia co do samej procedury oraz zasad przyznawania omawianych środków.

Podstawą do przyznania pomocy remontowo-budowlanej jest przeprowadzenie skróconego wywiadu środowiskowego przez upoważnionego urzędnika. W przeprowadzonym wywiadzie należy podać dane personalne osoby z którą przeprowadzono wywiad (imię, nazwisko, PESEL, nr i seria dowodu, adres zamieszkania oraz adres do korespondencji), a także należy wymienić straty poniesione w wyniku klęski żywiołowej.

Dodatkowo jest konieczne przeprowadzenie oszacowania szkód dokonywane przez osobę posiadającą uprawnienia zawodowe w zakresie szacowania nieruchomości albo komisji do spraw szacowania strat, powoływaną przez organ wykonawczy gminy. W komisji tej bierze także udział pracownik organu nadzoru budowlanego wykonujący zadania służbowe

Jeśli chodzi o datę otrzymania środków z pomocy remontowo-budowlanej, tak nie sposób jest odpowiedzieć, na to pytanie jednoznacznie, wszystko zależy od środków jakimi dysponuje w budżecie wojewoda, czy jest konieczność uruchomienia środków z rezerwy celowej. Z samych Zasad wynika, iż na podstawie złożonych wniosków przez powodzian to wójt, burmistrz, prezydent miasta sporządza wniosek do wojewody i przedstawia mu niezwłocznie (nie później niż w terminie do 30 marca 2025 r. od daty wystąpienia powodzi) listę uszkodzonych lub zniszczonych budynków/lokali mieszkalnych w poszczególnych miejscowościach wraz z opisem szkody i szacowaną kwotą zasiłku. Wojewoda z kolei dokonuje weryfikacji wniosków wraz z danymi zawartymi w listach (sprawdzając w szczególności czy szkody te kwalifikują się do udzielenia zasiłku), a następnie po akceptacji wniosku i list, przekazuje środki finansowe do gmin, które kolejno rozdysponowują pieniądze pomiędzy wnioskodawców. Jak zatem widać proces ten jest podzielony na kilka etapów, a pierwszy z nich maksymalnie ma dobiec końca do 30 marca 2025 r. Oczywiście przekazywanie wniosku przez organ wykonawczy w gminie może nastąpić o wiele szybciej, lecz wszystko tak naprawdę zależy od ilości wniosków składanych przez powodzian oraz możliwości kadrowych danych organów samorządowych jednostek organizacyjnych. Co ważne decyzje w sprawach o przyznanie pomocy podlegają natychmiastowej wykonalności, co również powinno przyśpieszyć proces wypłaty środków.

Dodatkowo dobrą informacją jest, iż pomoc remontowo – budowlana może być wypłacana w transzach. Wypłata kolejnych transz będzie poprzedzona weryfikacją sposobu wykorzystywania środków przekazanych we wcześniejszej transzy, w szczególności rozliczenia poprzez przedstawienie imiennych faktur/rachunków lub w inny dozwolony prawem sposób.

III. Czy konieczne jest dokumentowanie swoich wydatków fakturami imiennymi, nawet za robociznę?

Jak zostało to zasygnalizowane na końcu poprzedniego punktu, faktury czy też rachunki za wykonanie prac czy też zakup sprzętu za otrzymane z transzy środki powinny być przedkładane do weryfikacji odpowiednim organom. Sytuacja ma się tak samo przy uzyskaniu pełnej kwoty przy jednej wypłacie. Koniecznym jest aby osoby uprawnione potwierdzały poniesione wydatki związane z remontem/odbudową budynku/lokalu mieszkalnego/budynku gospodarczego za pomocą faktur imiennych/rachunków lub w inny sposób dozwolony prawem. Przy rozliczeniu uwzględnia się poniesione wydatki od dnia 13 września 2024 r. Brak potwierdzenia przez osobę uprawnioną poniesionych wydatków lub przeznaczenie pomocy na wydatki niezgodne z celem na jaki zostały udzielone rodzi zobowiązanie po stronie uprawnionego, który musi zwrócić środki z tytułu udzielonej pomocy na podstawie zapisów ustawy o pomocy społecznej.

Pomimo, iż nie jest konieczne pozyskanie faktur imiennych, gdyż honorowany ma być także każdy inny dokument potwierdzający w świetle prawa dokonany zakup, czy też opłaconą usługę, tak zaleca się jednak, aby powodzianie za dokonane zakupy oraz opłacone usługi pobierali imienne faktury, gdyż to może przyśpieszyć proces weryfikacji przez urząd, a także nie pozostawi wątpliwości co do poczynionych nakładów na naprawy nieruchomości.

IV. Na co można wydać pozyskane środki z pomocy remontowo-budowlanej?

Pomoc remontowo-budowlana może być przeznaczona na:

- koszty rozbiórki zniszczonego budynku (całkowita kwota pomocy i koszty rozbiórki nie mogą przekroczyć kwoty zasiłku uzależnionej od oszacowanego procentu zniszczeń/uszkodzeń),

- koszty remontu lub zakupu urządzeń niezbędnych do doprowadzenia energii, ciepła, wody oraz niezbędnej infrastruktury technicznej towarzyszącej budownictwu mieszkalnemu (muszą one być zniszczone lub uszkodzone w wyniku zdarzeń związanych z powodzią, z kolei koszty te nie zwiększają kwoty zasiłku na odbudowę budynku mieszkalnego),

- remont/odbudowę wyłącznie jednego budynku/lokalu mieszkalnego albo na zakup jednego budynku/lokalu mieszkalnego lub budynku mieszkalnego wraz z gruntem, na którym jest posadowiony, albo na zakup jednej działki budowlanej,

- pokrycie wydatków związanych z zakupem podstawowego sprzętu gospodarstwa domowego i wyposażenia, które uległo uszkodzeniu lub zniszczeniu w wyniku powodzi (zgodnie z zał. nr 7 do Zasad, będą to: kuchnia gazowa, elektryczna, indukcyjna, ceramiczna; pralka, suszarka, pralko-suszarka; lodówka; zamrażarka; zmywarka; mikrofalówka; piekarnik; armatura kuchenna; meble kuchenne; armatura łazienkowa; meble; nagrzewnica – wydatki te nie mogą być większe niż 25% przyznanego zasiłku na odbudowę budynku mieszkalnego).

Co kluczowe do nadmienienia to kwota udzielonej pomocy na remont/odbudowę budynku/lokalu mieszkalnego/budynku gospodarczego nie może przekroczyć wysokości szkód wyrządzonych powodzią w danym budynku/lokalu. Nadto pomoc remontowo-budowlana jest przyznawana niezależnie od posiadanego ubezpieczenia.

W przypadku gdy w budynku/lokalu mieszkalnym jest prowadzonych faktycznie kilka gospodarstw domowych, tak pomoc remontowa może być objęta odrębnie każdym gospodarstwem domowym, jednakże łączna wysokość środków przyznanych nie może przekroczyć wysokości kosztów niezbędnych do usunięcia skutków powodzi w budynku/lokalu mieszkalnym.

V. Czy finalnie otrzymam te 100 – 200 tys. zł na remont domu/mieszkania?

To czy środki z pomocy remontowo-budowlanej znajdą się na Państwa kontach w maksymalnych kwotach zależy od oszacowanych przez osobę z uprawnieniami, bądź powołaną komisję szkód (patrz pkt II). Dodatkowo przy oszacowaniach, może być brana pod uwagę ocena uszkodzeń budynku, sporządzona przez pracownika organu nadzoru budowlanego, z kolei decyzja o jej wykorzystaniu należy do podmiotów szacowania wysokości szkód.

Pokrótce należy przedstawić także zasady na bazie których jest wyliczana dana kwota zasiłku. W przypadku zasiłku na odbudowę budynku mieszkalnego (kwota maksymalna do 200 tys. zł), w zależności od oszacowanego procentu zniszczeń/uszkodzeń budynku/lokalu mieszkalnego wynosi 2 tys. zł przy 1% zniszczenia (określa to zał. nr 1), z kolei w przypadku odbudowy budynku gospodarczego (kwota maksymalna do 100 tys. zł) kwota pomocy zależna od oszacowanego procentu zniszczeń/uszkodzeń wynosi 1 tys. zł przy 1% zniszczenia (określa to zał. nr 2). Nadto aby kwalifikować się do przyznania pomocy remontowo-budowlanej oszacowany procent zniszczeń/uszkodzeń budynku/lokalu musi być na poziomie co najmniej 5%.

W celu zobrazowania możliwych do uzyskania kwota za dany próg procentowy zniszczeń/uszkodzeń, przedstawiono poniżej stosowne tabele z załączników nr 1 i 2 Zasad.

Tabela procentowego udziału zniszczeń/uszkodzeń przy budynku/lokalu mieszkalnym (do 200 tys. zł)

Procentowy udział zniszczenia/uszkodzenia	Kwoty pomocy - do:
5-20%	40.000
21-40%	80.000
41-60%	120.000
61-80%	160.000
>81%	200.000

Tabela procentowego udziału zniszczeń/uszkodzeń przy budynku gospodarczym (do 100 tys. zł)

Procentowy udział zniszczenia/uszkodzenia	Kwoty pomocy - do:
5-20%	20.000
21-40%	40.000
41-60%	60.000
61-80%	80.000
>81%	100.000

Należy zatem podkreślić, iż faktyczne wystąpienie zniszczeń w nieruchomości na poziomie 200 tys. zł nie oznacza, iż zostanie Państwu udzielona pomoc w maksymalny zakresie, gdyż o tym decyduje wcześniej wspomniana osoba posiadająca uprawnienia zawodowe w zakresie szacowania nieruchomości albo komisja do spraw szacowania strat. Te podmioty z kolei mogą przyjmować za adekwatne uśrednione ceny za asortyment (meble, AGD, itp.), zniszczone elementy konstrukcyjne domu i wykończenia (fundamenty, podłogi, ściany, elewacje, itp.), robociznę, a także co ważne mogą przyjmować, iż całkowity stopień uszkodzenia domu (przy uwzględnieniu przepisów prawa budowlanego) nie stanowi przy całkowitym zalaniu, zniszczeń/uszkodzeń na poziomie >81%, lecz będzie to stopień na poziomie 50% co może nie mieć realnego przełożenia na Państwa szkodę.

Zasady nie określają kwestii związanej z możliwością odwołania się, dlatego decyzja administracyjna wydana przez OPS albo organ wykonawczy gminy może podlegać odwołaniu na zasadach ogólnych z kodeksu postępowania administracyjnego, uprawniony ma na złożenie odwołania 14 dni o dnia doręczenia decyzji stronie. Odwołanie wnosi się do właściwego organu odwoławczego (dla OPS i organu wykonawczego gminy będzie do Samorządowe Kolegium Odwoławcze) za pośrednictwem organu, który wydał decyzję. Wszelkie informację o przysługujących środkach odwoławczych winny być podane w pouczeniu załączanym do przedmiotowych decyzji.